Son zamanlarda yetişkinler arasında neredeyse moda olan boyama kitapları, renkli kalemler acaba zihnimizde bir şeylerin ihtiyacından mı ortaya çıktı? 2 yıl önce İskoçyalı bir ressamın piyasaya çıkardığı yetişkinlere boyama kitabı en çok satan listelerinde romanları solladı. Ressam Basford, boyama yapmanın kişiyi rahatlattığı için çok sevildiğini düşünüyor. Aslında boyamayı daha küçük yaşlardan itibaren hayatımıza katmamış mıydık?
Hepimiz hatırlarız boyama yaparken kendimizi kaybetmiş ve bir hayal dünyasına dalmışızdır. Araştırmalara bakarsak boyarken mantık, renk formasyonu, yaratıcılık, renkleri karıştırma, birlikte kullanma ve tasarım gibi konularda düşünmeye zorlanıyoruz. Bu süreçte de stresten yorulmuş alanlar dinlenmeye başlıyor. Not almada resimlemek, çizmek, boyamak rahatlamanın yanı sıra kalıcı öğrenmeye katkı sağlayan önemli adımlardandır.
Bütün bunları dikkate aldığımızda; İngiliz psikolog, matematikçi ve beyin araştırmacısı Tony Buzan tarafından 1960’lı yılların sonunda geliştirdiği “zihin haritalama teknikleri ve yaratıcılık” aklımıza geliyor.
Beynimizle ilgili hep söylenenler, okuduklarımız ve bildiklerimiz vardır. Buna göre de sol beyin faaliyetlerinin genellikle “entelektüel”, “akademik” ya da “mesleki” faaliyetler, sağ beyin faaliyetlerinin de “sanatsal”, “yaratıcı” ve “duygusal” faaliyetler olarak adlandırıldığıdır.
21. yüzyıla başlarken hepimiz yaratıcı beyinin aslında ne sağ ne sol bütün beyin olduğunu keşfettik. Eğer beynin becerilerinin yalnızca yarısını kullanıyorsak, hangi verimlilik yüzdesinde faaliyet gösteriyoruz?
Zihin Haritalama İle Beynimizi Nasıl Kullanırız?
Zihin haritalama, beynin yapılandırılmamış işlevlerinin, bilgilerin daha etkili bir şekilde zihne kaydedilmesi için kullanıldığı bir hatırlama tekniğidir (Buzan, 2003) Zihin haritalamanın dört önemli karakteristik özelliği vardır: (Buzan, 1994)
- Konuya dikkat merkezi bir resimle sağlanır.
- Konunun ana temaları, merkezdeki resimden çıkan dallardan yayılır.
- Dallar, ilişkilendirilmiş çizgiler üzerine yazılan bir anahtar resim veya sözcüğü içerir.
- Dallar arasında yapısal bir ilişki vardır.
“Zihin haritalamanın ilkeleri, sınırlamaktan ziyade zihinsel özgürlüğü artırmayı amaçlar. …Aslında gerçek zihinsel özgürlük düzensizlikten düzen yaratabilme yeteneğidir. Zihin haritalama tam olarak buna yardım eder.” (Buzan, 1994)
“Beynin iki tarafını da kullanan ve birlikte çalışmasını sağlayan zihin haritalama, beynin iki tarafında da yer alan matematiksel düşünme için faydalıdır. Sol taraf analitik sonuç çıkarma ve aritmetikte daha uygun, sağ taraf uzamsal görevler, örneğin geometri için daha uygundur.” (Brinkmann, 2007). Ayrıca birey, zihin haritasını oluştururken el becerisiyle aktaracağı bir düşünme sistemini ortaya koymaktadır. Beynimiz bilgisayar gibi lineer ve ardışık olarak düşünmez. Bir sinir hücresi ve zihin haritaları arasında böyle bir ilişki vardır.
Zihin Haritalamanın Dinleme Becerisi Üzerindeki Etkisi
Birey dinleme becerisini her ne kadar geliştirmiş olursa olsun dinlenenlerin kalıcılığı kısa vadede çok yüksek, uzun vadede çok düşük bir hatırlama düzeyini ortaya koymaktadır. Ancak görsel ve işitselin birleşmesi ile kısa vadede kalıcılığı olmayan bilgilerin uzun vadede belirgin oranda kalıcı hâle geldiği bilinen bir gerçektir. Çünkü “Öğrenmede kullanılan duyu sayısı ve öğrencinin aktif deneyimleri arttıkça öğrenme düzeyi de önemli ölçüde artmaktadır. İşittiğimi unuturum, gördüğümü hatırlarım, yaptığımı öğrenirim deyimi de bu görüşü desteklemektedir” (Tan, 2005).
Göz ile beyin arasındaki sinir hatları kulak ile beyin arasındakine oranla 20-25 kat daha güçlüdür (Sekman, 2000). Dolayısıyla, dinleme sırasında görseli, yaratıcılığı ve üst düzey zihinsel becerileri temel alan zihin haritalamanın kullanılması, hem anlamayı hem de hatırlamayı ileri seviyeye taşıyacaktır.
Öğrenmenin etkili ve kalıcı olabilmesi için öğrenme sürecinin zevkli hâle getirilmesi önemlidir. Bu sürecin zevkli hâle gelmesi ise öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve zihinsel işleyiş süreçlerinin bilinmesiyle doğrudan ilişkilidir. Zihin haritalama, bireyin zihinsel işleyiş sürecini kendisinin yapılandırarak kâğıda aktardığı bir tekniktir. Birey, öğrenme sürecinde bilgiler arasında değişik bağlantılar kurduğu ve bazı hatırlatma ve çağrışım unsurlarını kullandığı takdirde hem öğrenmeden zevk alacak hem de öğrenilenler etkili ve kalıcı olacaktır. Bu bağlamla da öğrencide yaratıcılık artacaktır.Çünkü yaratıcılıkta bütün beyin becerilerini kullanmamız gerekir.
Yaratıcı Zihin Haritalarını Nasıl Oluşturabiliriz?
- Yan çevrilmiş boş bir sayfanın ortasından başlayın. Böylece beynimize yaratıcı özgürlük hakkı tanırız ve bütün yönlere ışın yayma olanağı sağlarız.
- Merkezdeki fikriniz için bir imge kullanın. Çünkü imgeler binlerce sözcüğe bedeldir ve dikkatimizi toplamamızı sağlar.
- Renkler kullanın. Renkler yaratıcı düşünmeyi ve beynimizin görsel merkezlerini uyarır. Ayrıca dikkatimizi ve ilgimizi yoğunlaştırmamızı kolaylaştırır.
- Ana dalları merkezdeki imgeyle bağlayın. Beynimiz birleştirme yöntemiyle çalışır. Eğer dallar sayfaya bağlı olursa, fikirler de kafamıza bağlı kalır. Aynı zamanda temel yapıyı yaratır ve korur. Tıpkı iskeletin, kasların ve bağ dokularının bedeni bir arada tutması gibi.
- Dallar dümdüz değil kıvrımlı olsun. Tıpkı sinir hücreleri arasındaki bağlantı gibi. Bu çizgiler beynimizin daha çok ilgisini çeker.
- Her satır için sözcük kullanın. Böylece her sözcük ya da imge kendi yaratıcı düşünmemizi ortaya çıkarır. Tek sözcük kullandığımızda yeni düşüncelere ışık tutma olasılığımız artar. Deyimler ve cümleler bu tetikleyici etkiyi azaltır.
- Semboller ve imgeler kullanırsak hatırlaması daha kolay olduğu için yeni ve yaratıcı bileşimler ortaya çıkar.(Buzan, 2001)
Bir şeyleri dinlerken öğrenirken bazen kitabın ya da not defterinin kenarında sıkıntımızı giderecek karalamalar yaparız, rahatlarız. Hem rahatlayıp hem de bilgiyi beynimize işlemek için zihin haritalama önemli bir not tutma aracıdır.
Örnek 1 Zihin Haritası
Örnek 2 Zihin Haritası
Kaynakça:
- AYDIN, G. (2010). Zihin Haritalama Tekniğinin Dinleneni Anlamaya ve Kalıcılığa Etkisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 1-16.
- BUZAN, T. (2001). Yaratıcı Zekanın Gücü. İstanbul: Epsilon.
- Sekman, M. (2000). Kesintisiz Öğrenme. İstanbul: Alfa Yay
- Tan, Ş. (2005). Öğretimi Plânlama ve Değerlendirme. Ankara: PegemA Yay.
Yazan: Özlem Paker / #MGU
